นิรันดร์กัลป์แห่งศรัทธา

Eternal Faith: นิรันดร์กัลป์แห่งศรัทธา
โดย ขัวศิลปะ
หนึ่งใน Art Pavilion ของ Thailand Biennale, Phuket 2025 จัดแสดง ณ สุโข พาวิลเลียน (ศาลา 4 ภาค), Suuko Villas, ภูเก็ต ระหว่างวันที่ 29 พฤศจิกายน 2568 – 30 เมษายน 2569

ศิลปะล้านนาในบริบทใหม่ของภูมิศาสตร์และสถาปัตยกรรมร่วมสมัย นิทรรศการ “นิรันดร์กัลป์แห่งศรัทธา” ถือเป็นกรณีศึกษาที่น่าสนใจในการตีความ  อัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมล้านนาใหม่ ในบริบทของงานศิลปะร่วมสมัยนานาชาติ โดยเลือกจัดแสดงในพื้นที่ “ศาลาล้านนา” ซึ่งออกแบบให้มีนัยยะเชิงสถาปัตยกรรมคล้ายวิหารล้านนา แต่ไม่จำลองแบบด้วยท่าทีฟื้นฟู (revivalism) หากแต่เป็นการนำ “ความทรงจำเชิงวัฒนธรรม” ของวิหารหรือศาสนสถานภาคเหนือมาแปลงเป็นพื้นที่แสดงงานร่วมสมัยอย่างมีชั้นเชิง พื้นที่จึงทำหน้าที่เสมือน สื่อกลาง ระหว่างผู้ชม ซึ่งส่วนใหญ่เป็นผู้มาเยือนจากพื้นที่อื่นกับ “ภูมิภาคล้านนา” ที่ถูกย้ายย้ายข้ามภูมิศาสตร์จากดินแดนเหนือสู่ภูเก็ต และเสนอประสบการณ์ของ “ความศรัทธา” ในฐานะแนวคิดสากล มากกว่าความเชื่อจำเพาะในเชิงศาสนา

โดยนิทรรศการประกอบด้วยผลงานจำนวน 98 ผลงาน จากศิลปินอาวุโส รุ่นกลาง และรุ่นใหม่ของขัวศิลปะ ครอบคลุมผลงานประเภทต่าง ๆ ได้แก่ ภาพวาดบนผ้าใบ : ภาพวาดพระบฏ / เสมือนพระบฏ: ภาพวาดพระบฏจากเวิร์กช็อป: ผลงาน “ตุงดินน้ำลมไฟ” โดย อ.ทรงเดช ทิพย์ทอง: 4 ผลงาน ความหลากหลายนี้ทำให้นิทรรศการมีมิติของการ ขยายตัวทางภาษาทัศนศิลป์ จากรากฐานเดียวกัน คือ “ตุงพระบฏล้านนา” สื่อศิลป์ที่เดิมผูกโยงกับพิธีกรรมพุทธศาสนาท้องถิ่น แต่ถูกนำเสนอใหม่ด้วยวิธีการร่วมสมัย ทั้งในเชิงเทคนิค วัสดุ สี รูปแบบ และแนวคิดเชิงนามธรรม

การตีความ “ตุงพระบฏ”: จากวัตถุพิธีกรรมสู่วาทกรรมร่วมสมัย หนึ่งในประเด็นสำคัญคือการเสนอให้เห็นว่า “พระบฏ” ไม่ใช่เพียงสัญลักษณ์ทางศาสนา แต่เป็นระบบการสื่อสารของสังคมล้านนาในอดีต เป็น “ภาพเล่าเรื่อง” (narrative image) ที่ทำหน้าที่ถ่ายทอดองค์ความรู้ ศีลธรรม พุทธประวัติ และโลกทัศน์ของผู้คน ในนิทรรศการนี้ พระบฏจึงถูกตีความใหม่ในสามทิศทางสำคัญ ประกอบด้วย
1. พระบฏในฐานะสัญลักษณ์ของความศรัทธานิรันดร์
ผลงานจำนวนมากเน้น “ภาวะความสงบ” ผ่านการใช้รูปทรงสงบนิ่ง เส้นสายที่ลดทอนความเป็นตัวละคร และสีสันที่แสดงถึงภาวะภายใน มากกว่าการเล่าเรื่องพุทธประวัติตามขนบเดิม
2. พระบฏในฐานะสื่อเชิงสุนทรียะและกายภาพ
ผ้าใบที่มีขนาดและสัดส่วนแบบพระบฏโบราณ ถูกใช้เป็น “ภาชนะร่วมสมัย” รับแนวคิดใหม่ของศิลปิน แต่ยังคงรักษาภาษาภาพที่ทำให้ผู้ชมรู้สึกถึง “ความสูงส่ง” ของรูปแบบดั้งเดิม
3. พระบฏในฐานะพื้นที่ทดลองของศิลปิน
หลายผลงานใช้เทคนิคผสม คอลลาจ งานจิตรกรรมกึ่งนามธรรม หรือแม้แต่การเปลี่ยนสเกลของงานให้ผิดไปจากขนบเดิม เพื่อชี้ให้เห็นว่าพระบฏไม่จำเป็นต้องผูกขาดกับความหมายเชิงศาสนา หากสามารถเป็นพื้นที่สำหรับตั้งคำถามต่อ “ศรัทธาในความเป็นมนุษย์” ได้ด้วย

บรรยากาศและการรับรู้ (Phenomenology of Space) สิ่งที่นิทรรศการทำได้เด่นชัดคือการใช้ เสียง แสง และพื้นที่ว่าง เป็นองค์ประกอบหนึ่งของงานศิลปะ เสียงพิณเปี๊ยะ ที่บรรเลงคลอแบบบางเบา  เสียงน้ำจากลำธารภายนอกศาลา ที่กลายเป็นส่วนหนึ่งของบรรยากาศ การจัดแสงอ่อนและเงา ทำให้ผืนภาพเคลื่อนตัวในสายตาผู้ชมอย่างช้า ๆ องค์ประกอบเหล่านี้สร้างความรู้สึกคล้าย ภาวนาจากภายในมากกว่าการชมงานในรูปแบบนิทรรศการศิลปะแบบดั้งเดิม ผู้ชมไม่ได้เพียง “มองงาน” แต่ “อยู่ร่วมกับงาน” ผ่านระบบประสาทสัมผัสหลายมิติ
หากมองภาพรวมแล้วนั้น จุดเด่นของนิทรรศการครั้งนี้ คือ  
1.การเลือกใช้พระบฏล้านนาเป็นแกนนำทางความคิดทำให้นิทรรศการมีแกนความหมายชัดเจน เชื่อมอดีต–ปัจจุบัน และสอดคล้องกับบริบทสากลของ Biennale ในฐานะเวทีระหว่างวัฒนธรรม
2. ความหลากหลายของรุ่นศิลปินช่วยสะท้อนความเปลี่ยนแปลงของวิธีคิดว่าด้วย “ศรัทธา” ในแต่ละช่วงวัยและประสบการณ์ 
3.การจัดวางพื้นที่เป็นแบบประสบการณ์ (experiential installation)ทำให้นิทรรศการมีพลังด้านการรับรู้เชิงอารมณ์และสุนทรียภาพ

“นิรันดร์กัลป์แห่งศรัทธา” จึงเป็นนิทรรศการที่มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการศึกษา “อัตลักษณ์ล้านนา” ในโลกศิลปะร่วมสมัย ด้วยการนำสื่อศิลป์ที่มีฐานะเป็นวัตถุพิธีกรรมอย่าง “พระบฏ” มาเปิดพื้นที่ใหม่ให้เกิดบทสนทนาระหว่างวัฒนธรรม ระหว่างรุ่นศิลปิน และระหว่างประสบการณ์ของผู้ชมในสเปซที่ออกแบบอย่างประณีต นิทรรศการนี้ไม่เพียงแสดงศิลปะล้านนาในฐานะมรดกวัฒนธรรม แต่ทำให้มันกลายเป็น ระบบความคิดร่วมสมัย ที่สามารถถูกตั้งคำถาม วิพากษ์ และตีความได้อย่างไม่รู้จบสอดคล้องกับชื่อ “Eternal Faith” ศรัทธาที่ดำรงอยู่เหนือกาลเวลา ทั้งในทางพิธีกรรมและในทางความเป็นมนุษย์